آیه 20 سوره قصص

وَ جاءَ رَجُلٌ مِنْ أَقْصَى الْمَدِينَةِ يَسْعى‌ قالَ يا مُوسى‌ إِنَّ الْمَلَأَ يَأْتَمِرُونَ بِكَ لِيَقْتُلُوكَ فَاخْرُجْ إِنِّي لَكَ مِنَ النَّاصِحِينَ «20»

وَ جاءَ رَجُلٌ مِنْ أَقْصَى الْمَدِينَةِ: و آمد مردى كه حزبيل يا شمعون باشد از منتهاى شهر، يعنى از بارگاه فرعون كه بر كنار شهر بود، يَسْعى‌: كه شتاب مى‌كرد تا زود به موسى رسد و او را مخبّر سازد تا آنكه فرار نمايد از ايشان. چون نزد موسى عليه السّلام رسيد: قالَ يا مُوسى‌: گفت اى موسى، إِنَّ الْمَلَأَ يَأْتَمِرُونَ بِكَ‌: بدرستى كه اشراف قوم كه امراء و مقربان درگاه فرعونند، مشاورت كنند و تدبير انگيزند به تو، لِيَقْتُلُوكَ‌: براى اينكه بكشند تو را به عوض قبطى مقتول؛ فَاخْرُجْ إِنِّي لَكَ مِنَ النَّاصِحِينَ‌: پس بيرون رو از اين شهر، بدرستى كه من از براى تو از نيكو خواهانم و مهربان.

علامه مجلسى (رحمه اللّه) روايت نموده كه حزبيل، خزانه دار فرعون بود، و او است مؤمن آل فرعون كه ششصد سال ايمان خود را كتمان مى‌كرد «1» و به موسى خبر داد كه اشراف قوم فرعون مشورت مى‌كنند كه تو را بكشند، پس بيرون برو از اين شهر كه من از خير خواهان تو هستم.

«1» حياة القلوب، ج 1 ص باب 13 فصل 13 ص 243 و نيز تفسير نور الثقلين ج 4، ص 119.

جلد 10 - صفحه 119

وَ جاءَ رَجُلٌ مِنْ أَقْصَى الْمَدِينَةِ يَسْعى‌ قالَ يا مُوسى‌ إِنَّ الْمَلَأَ يَأْتَمِرُونَ بِكَ لِيَقْتُلُوكَ فَاخْرُجْ إِنِّي لَكَ مِنَ النَّاصِحِينَ «20» فَخَرَجَ مِنْها خائِفاً يَتَرَقَّبُ قالَ رَبِّ نَجِّنِي مِنَ الْقَوْمِ الظَّالِمِينَ «21» وَ لَمَّا تَوَجَّهَ تِلْقاءَ مَدْيَنَ قالَ عَسى‌ رَبِّي أَنْ يَهْدِيَنِي سَواءَ السَّبِيلِ «22» وَ لَمَّا وَرَدَ ماءَ مَدْيَنَ وَجَدَ عَلَيْهِ أُمَّةً مِنَ النَّاسِ يَسْقُونَ وَ وَجَدَ مِنْ دُونِهِمُ امْرَأَتَيْنِ تَذُودانِ قالَ ما خَطْبُكُما قالَتا لا نَسْقِي حَتَّى يُصْدِرَ الرِّعاءُ وَ أَبُونا شَيْخٌ كَبِيرٌ «23» فَسَقى‌ لَهُما ثُمَّ تَوَلَّى إِلَى الظِّلِّ فَقالَ رَبِّ إِنِّي لِما أَنْزَلْتَ إِلَيَّ مِنْ خَيْرٍ فَقِيرٌ «24»

ترجمه‌

و آمد مردى از انتهاى شهر كه ميشتافت گفت اى موسى همانا بزرگان مشورت ميكنند در باره تو كه بكشندت پس بيرون رو همانا من ترا از خير خواهانم‌

پس بيرون رفت از آن ترسان كه منتظر ميبود گفت اى پروردگار من نجات ده مرا از گروه ستمكاران‌

و چون متوجه شد بسوى مدين گفت اميد است كه پروردگارم هدايت كند مرا براه راست‌

و چون رسيد بآب مدين يافت بر آن گروهى از مردم را كه آب ميدادند و يافت در جاى پائين‌تر از جاى آنان دو زن را كه باز ميداشتند گفت چيست قصد شما گفتند آب نميدهيم تا باز گردانند شبانان و پدر ما پيرى است بزرگ‌

پس آبداد براى آن دو پس برگشت بسوى سايه پس گفت پروردگار من همانا من بآنچه فرو فرستى بر من از خير محتاجم.

تفسير

بعد از وقايع مذكوره در آيات سابقه مردى كه گفته‌اند حزقيل يا حزئيل نام داشت و از قبطيان و مؤمن بموسى عليه السّلام بود از قصريكه فرعون در آخر شهر داشت بشتاب آمد نزد آنحضرت و گفت بزرگان قبط در موضوع تو مشورت ميكنند براى كشتن تو در مقابل قتلى كه از تو واقع شده پس زود از اين شهر بيرون رو كه من از براى تو از خير خواهانم و اينكه بر مشاوره ايتمار اطلاق ميشود براى آنستكه هر يك از مشاورين طلب ميكند امر مشاور ديگر را بآنچه صواب ميداند و قمى ره نقل فرموده كه خزانه‌دار فرعون مؤمن بموسى عليه السّلام بود و او همانستكه خداوند در باره او فرموده و گفت مرد مؤمنى از آل فرعون كه كتمان مينمود ايمان خود را و چون خبر قتل موسى آنمرد قبطى را بفرعون رسيد و او حضرت را طلب نمود كه بقتل برساند او شخصى را بعث نمود كه موسى عليه السّلام را خبردار كند و كرد چنانچه خداوند فرموده و بعضى‌

جلد 4 صفحه 180

گفته‌اند او پسر عموى حضرت موسى بوده در هر حال حضرت از آنشهر در حاليكه خائف و مترصّد تعقيب قبطيان از او بود بيرون رفت و از خدا خواست كه او را از شرّ آنها حفظ فرمايد و قمى ره نقل نموده كه او براست و چپ خود توجّه مينمود و اين دعا را ميفرمود و بجانب مدين كه تا آنجا سه روز راه بود متوجه شد و آنشهر در تصرّف فرعون نبود و بنام مدين بن ابراهيم عليه السّلام بنا شده بود و حضرت شعيب پيغمبر در آنجا اقامت داشت ولى حضرت موسى نه راه را بلد بود و نه بلدى داشت و نه زاد و راحله‌ئى فقط توكّل بخدا داشت كه عرض كرد اميد است پروردگار من مرا براه راست هدايت فرمايد و خداوند هم او را نااميد نفرمود و مستقيما بمدين رسانيد و در كنار چاه آبى بدرختى تكيه كرد و نشست و ديد جماعت بسيارى از مردمان مختلف مشغول آب دادن مواشى و اغنام خودشان ميباشند و در مكان پائين‌ترى از مكان آنها دو زن گوسفندان خود را آورده‌اند كه آب بدهند ولى مانع ميشوند از آنكه آنها مخلوط بگوسفندان سايرين شوند و آب بخورند حضرت بآنها فرمود مقصود شما از اين ممانعت چيست و شما دو زن براى چه كار اينجا آمديد گفتند ما آب نميدهيم گوسفندان خود را تا بازگردانند گله‌داران گله‌هاشان را از سر آب براى آنكه مزاحم و داخل در مردان نشويم و بعضى يصدر بفتح ياء و ضمّ دال قرائت نموده‌اند يعنى تا بازگردند گله‌داران از سر چاه و پدر ما پيرمرد سالخورده‌اى است كه توانائى بيرون آمدن از منزل و آبدادن گوسفندان را ندارد و از روى ناچارى ما بايد اينكار را انجام دهيم و حضرت بر آنها ترحّم فرمود و گوسفندانشان را آب داد و بجاى خود بازگشت و در سايه آندرخت جاى گرفت و چون خسته و گرسنه بود عرضه داشت پروردگارا من بروزى حلالى كه برايم بفرستى محتاجم و قمى ره نقل فرموده كه سه روز بود غذا نخورده بود و چون ترحّما خواست براى آندو سقايت نمايد بكسانيكه سر چاه بودند گفت من يك دلو براى خودم ميكشم يكدلو براى شما و آنها دلوى باو دادند كه معمولا ده نفر مرد آنرا ميكشيد و حضرت بتنهائى يكدلو براى آنها كشيد و يكدلو براى دختران شعيب عليه السّلام و گوسفندان آنها را سيراب نمود و از چند روايت معتبر استفاده ميشود كه غرض‌

جلد 4 صفحه 181

حضرت از طلب نزول خير طعام بوده چون در مدّت مسافرت چيزى جز علف بيابان نخورده بود و نيز روايت شده كه گله‌داران سنگى بر سر آنچاه ميگذاردند كه كمتر از هفت مرد نميتوانستند آنرا بردارند و حضرت به تنهائى آنرا برداشت.

وَ جاءَ رَجُل‌ٌ مِن‌ أَقصَي‌ المَدِينَةِ يَسعي‌ قال‌َ يا مُوسي‌ إِن‌َّ المَلَأَ يَأتَمِرُون‌َ بِك‌َ لِيَقتُلُوك‌َ فَاخرُج‌ إِنِّي‌ لَك‌َ مِن‌َ النّاصِحِين‌َ «20»

و آمد مردي‌ ‌از‌ آخر مدينه‌ ‌با‌ كمال‌ سرعت‌ نزد موسي‌ و ‌گفت‌ ‌در‌ دربار فرعون‌ مشاوره‌ ميكردند ‌که‌ تو ‌را‌ بقتل‌ رسانند ‌پس‌ بيرون‌ رو ‌از‌ مدينه‌ محققا ‌من‌ ‌از‌ ‌براي‌ تو ‌از‌ ناصحين‌ هستم‌.

وَ جاءَ رَجُل‌ٌ گفتند همان‌ مؤمن‌ آل‌ فرعون‌ ‌بود‌ ‌که‌ خداوند شرح‌ حال‌ ‌او‌ ‌را‌ ‌در‌ سوره مؤمن‌

جلد 14 - صفحه 219

بيان‌ فرموده‌ ‌که‌ ايمانش‌ ‌را‌ كتمان‌ كرده‌ ‌بود‌ و گفتند پسر عموي‌ فرعون‌ ‌بود‌ چون‌ ديد مذاكره‌ قتل‌ موسي‌ ‌است‌ بفوريت‌ قبل‌ ‌از‌ آنكه‌ تصميم‌ قطعي‌ ‌بر‌ قتل‌ ‌او‌ بگيرند ‌خود‌ ‌را‌ ‌به‌ موسي‌ رسانيد.

مِن‌ أَقصَي‌ المَدِينَةِ ‌که‌ قصر فرعون‌ ‌بود‌ نزديك‌ درياي‌ مصر.

يَسعي‌ بشتاب‌ ميآمد ‌تا‌ ‌خود‌ ‌را‌ بموسي‌ رسانيد.

قال‌َ يا مُوسي‌ إِن‌َّ المَلَأَ يَأتَمِرُون‌َ بِك‌َ جمعيت‌ درباريان‌ مذاكره‌ قتل‌ تو ‌را‌ ميكنند ‌من‌ بفوريت‌ ‌خود‌ ‌را‌ بتو رساندم‌ ‌که‌ ‌تا‌ مشورت‌ ‌آنها‌ و تصميم‌ ‌آنها‌ قطعي‌ نشده‌ ‌که‌:

لِيَقتُلُوك‌َ و ‌تا‌ بتعقيب‌ تو نيامده‌اند.

فَاخرُج‌ فرار كن‌ و ‌از‌ مصر بيرون‌ رو ‌که‌ اينها ديگر دست‌ بتو ندارند.

إِنِّي‌ لَك‌َ مِن‌َ النّاصِحِين‌َ ‌من‌ بتو ايمان‌ دارم‌ و ‌با‌ تو ‌هم‌ مسلك‌ و ‌هم‌ عقيده‌ام‌ و نسبت‌ بتو علاقه‌ دارم‌ و ناصح‌ و مشفق‌ تو هستم‌ حضرت‌ موسي‌ خوف‌ پيدا كرد تصور نميكرد ‌که‌ ‌با‌ ‌اينکه‌ مقامي‌ ‌که‌ نزد فرعون‌ دارد ‌براي‌ يك‌ قتل‌ قبطي‌ ‌او‌ ‌را‌ بقتل‌ رسانند چون‌ ‌اينکه‌ خبر باو رسيد خائف‌ شد.

مسئله‌: يكي‌ ‌از‌ واجبات‌ عقليه‌ و شرعيه‌ حفظ نفس‌ ‌است‌ دفع‌ ضرر مقطوع‌ ‌ يا ‌ مظنون‌ ‌ يا ‌ محتمل‌ بحكم‌ عقل‌ و شرع‌ واجب‌ ‌است‌ بلي‌ ‌در‌ جايي‌ ‌که‌ امرا ‌هم‌ ‌از‌ حفظ نفس‌ ‌باشد‌ مثل‌ حفظ دين‌ ‌ يا ‌ حفظ مقدسات‌ دين‌ مثل‌ حفظ انبياء و ائمه‌ و ‌لو‌ قطع‌ بضرر نفسي‌ ‌باشد‌ بايد اقدام‌ كرد.

]

(آیه 20)- ماجرا به فرعون و اطرافیان او رسید و تکرار این عمل را تهدیدی بر وضع خود گرفتند، جلسه مشورتی تشکیل دادند و حکم قتل موسی صادر شد.

در این هنگام یک حادثه غیر منتظره موسی را از مرگ حتمی رهایی بخشید و آن این که: «مردی از نقطه دور دست شهر (از مرکز فرعونیان و کاخ فرعون) بسرعت خود را به موسی رساند و گفت: ای موسی! این جمعیت برای کشتن تو به مشورت نشسته‌اند، فورا از شهر خارج شو که من از خیر خواهان توام» (وَ جاءَ رَجُلٌ مِنْ أَقْصَی الْمَدِینَةِ یَسْعی قالَ یا مُوسی إِنَّ الْمَلَأَ یَأْتَمِرُونَ بِکَ لِیَقْتُلُوکَ فَاخْرُجْ إِنِّی لَکَ مِنَ النَّاصِحِینَ).

این مرد ظاهرا همان کسی بود که بعدا به عنوان «مؤمن آل فرعون» معروف

ج3، ص455

شد، می‌گویند: نامش «حزقیل» و از خویشاوندان نزدیک فرعون بود.